Tại Việt Nam đang có dịch tả, tấn công nhiều tỉnh miền Bắc. Theo tin mới nhất, bệnh cũng đã lan vào miền Nam. Trong số những người nhiễm bệnh, có hai du khách, một người Nhật và một người Mỹ.

Bệnh tả do vi trùng Vibrio cholera, gây tiêu chảy dữ dội, mau chóng đưa đến tình trạng kiệt nước trong người và tử vong có thể đến trên 50% nếu người bệnh không được chữa trị.

Bệnh truyền qua đường thức ăn, nước uống, nhiều ở Á và Phi châu, thỉnh thoảng lại lan rộng, gây những trận dịch. Ở Mỹ, trong khoảng thời gian 1995 đến 2003, chỉ có 68 trường hợp bệnh tả được báo cáo cho cơ quan Trung Tâm Kiểm Soát và Phòng Ngừa Bệnh (CDC); đa số người bị bệnh nhiễm bệnh ở ngoài nước Mỹ. Như vậy, ở Mỹ chúng ta không sợ lắm, song khi về Việt Nam trong thời gian này, chúng ta nên hết sức cẩn thận chuyện ăn uống.

Vi trùng Vibrio cholera có hơn 190 dòng (serotypes), hai dòng O1 and O139 dữ nhất, hay gây dịch. Độc tố của chúng tiết ra bám vào các tế bào ruột gây tiêu chảy nặng.

Triệu chứng

Đa số những trường hợp bệnh nhiễm vi trùng Vibrio cholera không có triệu chứng.

Những trường hợp bệnh có triệu chứng và nhẹ thôi khó phân biệt với các vi trùng, siêu vi gây tiêu chảy khác: chúng ta đi cầu ra nước vài lần, có thể buồn nôn, ói mửa, đau bụng, song cơ thể không đến nỗi mất nước. Phân lỏng trông trắng như nước vo gạo, không có máu, hơi hôi mùi như mùi cá. Chúng ta thường không sốt. Thời gian kể từ lúc nhiễm bệnh đến khi bệnh phát ra từ 1 đến 3 ngày.

Những trường hợp bệnh nặng có thể mau lẹ quật ngã một người hoàn toàn khỏe mạnh. Chỉ vài giờ sau khi bệnh phát ra, người bệnh tiêu chảy dữ dội, mỗi giờ mất 500 đến 1000 ml (nửa lít đến 1 lít) nước trong người, sút 10% sức nặng cơ thể. Tổng số lượng nước mất có thể lên đến 100% sức nặng cơ thể. Nếu người bệnh được chữa trị đúng, tiêu chảy chỉ nặng nhất trong vòng 2 ngày đầu, sau đó sẽ hết dần sau 4-6 ngày.

Khi tiêu chảy nặng do tả, ngoài chuyện thất thoát nước có thể đưa đến trụy tim mạch, suy thận cấp tính, cơ thể người bệnh còn mất nhiều chất điện giải quan trọng. Phân ra liên miên chứa rất nhiều các chất muối sodium, potassium, chloride và bicarbonate; tình trạng mất những chất điện giải quan trọng này có thể đưa đến các biến chứng nguy hiểm như tim loạn nhịp, kinh giật, ... Đường trong máu cũng có thể xuống thấp, và khi đường máu thấp quá, óc chúng ta sẽ mất sáng suốt, rồi chúng ta có thể lên cơn kinh giật, vào hôn mê.

Không chữa trị, tử vong bệnh lên đến 50-70%, nhất là ở trẻ em và phụ nữ mang thai; phụ nữ mang thai cũng rất dễ hư thai khi bị tả. Người bệnh có thể chết trong vòng 2-3 tiếng đồng hồ sau khi bệnh phát ra.

Định bệnh

Bệnh tả nguy hiểm, nên dù ở Mỹ ít khi có bệnh xảy ra, chúng ta cũng nên nghĩ đến bệnh tả trường hợp tiêu chảy ra nước và ói mửa dữ dội, nhất là khi chúng ta có dấu chứng mất nước nặng trong thời gian ngắn.

Người lớn chúng ta ít khi kiệt nước trong cơ thể (dehydration) khi tiêu chảy, nên nếu vừa đi chơi các vùng Á, Phi châu, Nam hay Trung Mỹ về, hoặc sau khi ăn sò hến, tôm cua sống nấu không kỹ, rồi tiêu chảy, kiệt nước (thấy mệt lả, chóng mặt, môi miệng khô, tim đập nhanh), bạn nhớ cho bác sĩ biết để bác sĩ cảnh giác, nghĩ đến bệnh tả.

Vi trùng tả có thể tìm thấy trong phân, bằng phương pháp xem phân ngay dưới kính hiển vi và cấy vi trùng trong phân. Những trường hợp bệnh nhẹ, thường chúng ta không phải lấy phân xem dưới kính hiển vi hoặc cấy phân, nhưng những trường hợp nặng cần vào nhà thương để chữa, phân nên được lấy sớm để thử trước khi dùng trụ sinh.

Chữa trị

Chữa trị bệnh tả chúng ta tùy tình trạng bệnh nhẹ hay nặng, gây mất nước nhẹ (mild: tri giác tỉnh táo, mắt bình thường, có nước mắt, miệng lưỡi còn ướt hoặc chỉ hơi khô, ít khát nước, mạch không nhanh, da nếu nắn mau chóng trở lại bình thường), vừa (vừa: tri giác bứt rứt, mắt trũng, không có nước mắt, miệng lưỡi khô, khát nước nhiều, mạch nhanh yếu, da nếu nắn chậm chạp trở lại bình thường) hoặc nặng (severe: tri giác mơ màng, không còn sáng suốt hay đã hôn mê, mắt trũng sâu, không có nước mắt, miệng lưỡi khô rang, uống khó khăn hay không còn uống được, mạch rất nhanh, yếu hay không thể bắt được, da rất chậm trở lại bình thường nếu nắn).

Những trường hợp nhẹ và một số trường hợp vừa, chúng ta có thể chữa ở nhà, dùng các loại nước như CeraLyte, Enfalyte, Pedialyte, Rehydralyte, … bán ngoài thị trường để bù lại nước mất do tiêu chảy. Nhiều trường hợp nhẹ không mất nước, chúng ta dùng trà, apple juice, colas, Chicken broth, Gatorade, Ginger Ale cũng đủ.

Những trường hợp nặng tất nhiên cần chữa trong nhà thương, truyền các dung dịch nước, chất điện giải cần thiết để bù lại cho cơ thể số lượng nước và các chất điện giải thất thoát do tiêu chảy.

Trụ sinh không cần thiết cho những trường hợp bệnh nhẹ, song phải dùng trong những trường hợp bệnh nặng. Các trụ sinh có thể chữa được vi trùng bệnh tả: Doxycycline, Tetracycline, Erythromycin, Azithromycin, Ciprofloxacin, Norfloxacin.

Phòng ngừa

Bệnh tả ở Mỹ hiếm, nên chúng ta ở Mỹ yên tâm, không cần những phòng ngừa gì đặc biệt ngoài những chuyện vệ sinh thông thường hàng ngày, như rửa tay trước mỗi bữa ăn, sau khi đi tiểu, đi cầu.

Đi về Việt Nam bây giờ, chúng ta nên hết sức cẩn thận. Hiện không có thuốc ngừa bệnh tả hữu hiệu, nên việc ngừa tả vẫn là những cẩn trọng để tránh tiêu chảy khi đi du lịch vùng Đông Nam Á, những nơi điều kiện vệ sinh còn quá yếu kém. Khách du lịch nên ăn những thức ăn đã nấu chín kỹ, uống nước đun sôi hoặc nước trong bình, không nên ăn uống những thứ làm sẵn bán ngoài đường phố, nên rửa tay thường với nước và xà bông.

Thực ra, ở Việt Nam, ngoài dịch tả đang xảy ra, còn một dịch khác ghê gớm hơn hoành hành kinh niên, dịch độc tài đảng trị trên khắp nước, đưa đến một lô các dịch là hậu quả tất yếu: hối lộ, tham nhũng, cướp trắng giữa ban ngày tại phi trường (“Đưa ngay 5-10 đô-la đây, kẻo ta lại lục tung hành lý ra cho mà biết thân!”), … Chỉ có một thể chế tự do dân chủ mới diệt trừ được loại dịch độc tài đảng trị đáng kinh tởm này.